ÇELİK STANDARTLARI NELERDİR?
Çelik standartları, yapı, makine ve üretim parçalarında kullanılan çelik ve demir alaşımlarının sınıflandırılmasını, değerlendirilmesini, mekanik ve metalurjik özelliklerinin belirlenmesini sağlar. Çelik standartları, özel niteliklere göre sınıflandırılabilir. Dünya genelinde evrensel kabul gören tek bir çelik standardı bulunmamaktadır. Bu nedenle, çelik standartlarıyla ilgili ulusal ve uluslararası kabul görmüş kuruluşlar mevcuttur.
TSE Çelik Standartları
Türk Standartları Enstitüsü (TSE), malzeme türleriyle ilgili standartları hazırlarken Alman endüstri çelik normları olan DIN’e dayanmıştır. “DIN” çelik normları aynı zamanda “TSE” için de geçerlidir.
Alman Endüstri Çelik Normları olan DIN, malzeme tanımlaması için üç farklı sistem kullanmaktadır:
⦁ Malzeme numarası gösterimi
⦁ Çekme dayanımına göre kısa gösterimi
⦁ Kimyasal analize göre kısa gösterimi
Bu standartlar altında çeşitli çelik türleri bulunmaktadır, örneğin:
⦁ Karbon çelikleri
⦁ Düşük alaşımlı çelikler
⦁ Yüksek alaşımlı çelikler
Çeliğin çekme dayanımına göre kısa gösterimi, çeliğin minimum çekme dayanımını (kgf/mm²) temel alarak ifade eder.
Çeliğin kimyasal analizine göre kısa gösterimi ise şu şekildedir:
Karbon çelikleri için, “C” ön harfiyle tanımlanır. “C” harfinden sonra gelen sayı, karbon miktarının yüzde 100 katını gösterir. Ayrıca, diğer özellikler “C” harfinden sonra k, m, q ve f harfleriyle tanımlanır.
Alaşımsız Çelikler İçin Sembol Harfleri ve Anlamları
Düşük alaşımlı çelikler, alaşım elemanlarının ağırlık olarak toplam miktarının %5 veya daha az olduğu çeliklerdir. Bu çeliklerin kısa işaretindeki ilk rakam, karbon miktarının 100 katını temsil eder. Sonrasında ise alaşım elementi veya elementlerinin sembolleriyle birlikte, alaşım elementinin yüzde ağırlıkları için diğer sayılar yer alır. Bu sayılar, ilgili alaşım elementinin çarpanına bölünerek alaşım elementinin yüzde ağırlığı elde edilir.
Cr, Mn, Si, Ni, Co, W için “4”
Al, Cu, Pb, Mo, V, Ti, Zr, Ti, T için “10”
C, S, P, N için “100”
B için “1000”
Örneğin: 41Cr4, 41 sayısı;
41/100 = 0,41 ortalama % C miktarını,
4 sayısı; 4/4 = 1 ortalama % Cr miktarını ifade eder.
Yüksek alaşımlı çelikler ise, alaşım elementlerinin ağırlık olarak toplam miktarının %5’ten fazla olduğu çeliklerdir. Yüksek alaşımı belirtmek için ifadenin başına “X” işareti eklenmiştir. “X” harfinden sonra gelen sayı, ortalama C miktarının 100 katını temsil eder. Ardından, alaşım elementlerinin sembolleri ve yüzde ağırlıkları verilir. Tüm alaşım elementlerinin çarpanları “1” olarak kabul edilir.
Örneğin: X20Cr13
20 sayısı; 20/100 = 0,20 ortalama % C miktarını,
13 sayısı; 13/1 = 13 ortalama % Cr miktarını ifade eder.
ISO Uluslararası Standartlar
ISO (Uluslararası Standartlar Organizasyonu), 1947 yılında kurulan ve standartlaştırma çalışmalarıyla sanayi, ticaret ve tüketicilere önemli katkılar sağlayan uluslararası bir kuruluştur. ISO’nun yürüttüğü standardizasyon faaliyetleri, günümüz ekonomilerindeki önemli sorunların çözülmesine büyük ölçüde katkıda bulunmaktadır. Bu faaliyetler sayesinde dünya ticareti gelişmekte, ürünlerde kalite artırılmakta, ürün maliyetleri minimize edilmekte ve verimlilik artırılmaktadır. Türk Standartları Enstitüsü ise ISO’nun üyesi ve Türkiye’deki temsilcisidir.
SAE Amerikan Normu (SAE Çelik Standartları)
Kimyasal bileşimi belirtilen çelikler dört basamaklı sembol sayı ile gösterilir. Sayının birinci basamağı çelik türünü ikinci sayı alaşım elementlerinin yüzde olarak ağırlık oranını, üç ve dördüncü basamağı binde olarak karbon oranını ifade etmektedir.
MKE Kurumu Çelikleri
MKE (Makine Kimya Endüstrisi) kuruluşu, TSE’den çok önce kurulan bir kamu kuruluşudur ve çelik üretimi yapmaktadır. MKE, ürettiği çelikler için temel olarak SAE Amerikan standartlarını kullanmaktadır. Çeliklerin sembolik gösteriminde, SAE çelik standartlarında kullanılan dört basamaklı sayı sistemi kullanılırken, sembolün başına “Ç” harfi eklenir. Ayrıca, çeliklerin tanınması ve depolama sırasında karışıklık olmaması amacıyla renk kodlarıyla gösterimi de bulunmaktadır. Çelik üreticileri, çeliklerin üzerini (alınlarını) farklı renklerle boyayarak kolayca tanınmalarını sağlamaktadır.
